တၢ်ဆီၣ်လီၤသးအလၤကပီၤ
ယတံၤသကိးမုၢ်တဂၤ, ဒ်အမ့ၢ်တီၤဖုၣ်ကၠိသရၣ်မုၣ်တဂၤန့ၣ်, ဘၣ်လဲၤဆှၢအပျဲၢ်တဖၣ်ဆူ တၢ်မၤလိတီၤဒၢးအဂၤတဖၣ်, လၢအမ့ၢ်တၢ်သူၣ်ဝံၣ်သးဆၢ, တၢ်ဒ့တၢ်အူ, ဒီးတၢ်တ့ခဲၣ်တၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးကလဲၤဆူ တၢ်မၤလိဒၢးအဂၤအဂီၢ်, ဖဲသရၣ်မုၣ်မၢဝဲဒၣ် ယဲၢ်တီၤကၠိဖိတဖၣ် ရဲၣ်လီၤအသးန့ၣ်ဒီး, ကၠိဖိတဖၣ် ဂုာ်ဟံးန့ၢ်တၢ်လီၢ်, ဒီးကၠိဖိတနီၤန့ၣ် ဂုာ်ဟံးန့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢ အမဲာ်ညါကတၢၢ်, တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢပှၤကိးဂၤဒဲးအဲၣ်ဒိးဝဲန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဖဲမုၢ်တနံၤန့ၣ်, ဂျဲနံၣ် (Jenni) မၤကမၢကမၣ် ကၠိဖိတဖၣ် ခီဖျိလၢဟံးန့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်လီၢ်လၢအလီၢ်ခံကတၢၢ်န့ၣ်ဒီး, ကၠိဖိတဖၣ်န့ၣ်လၢတၢ်ကမၢကမၣ်အပူၤ, မၤသီၣ်ထီၣ် အကလုၢ်လၢ “တၢ်မနုၤလဲၣ်” န့ၣ်လီၤ.
ဖဲဟါတၢ်အီၣ်အစီၢ်နီၤခိၣ်အကတီၢ်န့ၣ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး ပာ်သူၣ်ပာ်သးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဂုာ်မၤန့ၢ်တၢ်လီၢ်တၢ်လၤဒ်သိးအံၤအဃိ, အဝဲစံးဆၢမၤဆၢဝဲဒၣ် ခီဖျိလၢပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ကတိၤဟ့ၣ်ဒိတထံၣ်, လၢအကဲထီၣ် တၢ်ကမၢကမၣ်နီၢ်နီၢ်ဆူ အပှၤသမှံၤလၢ အပိာ်အခံတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လူၤ ၁၄:၈-၁၀ န့ၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး စူးကါဝဲဒၣ် ပူတယုၢ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးတၢ်တူၢ်လိာ်မုာ် တၢ်တ့တၢ်ဖျီအမူးအဂ့ၢ်, ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး နဲၣ်လိပှၤဂီၢ်မုၣ်ဒ်သိး “အသုတဆ့ၣ်နီၤလၢ လီၢ်ဆ့ၣ်နီၤအဂ့ၤကတၢၢ်တဂ့ၤ,” မ့မ့ၢ် “ကလဲၤဆ့ၣ်နီၤသန့ၤလၢအလီၢ်လာ်ကတၢၢ်” န့ၣ်လီၤ. အဆၢဖိ ၁၁ န့ၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး…
ကစၢ်ယွၤလၢအမၤသီထီၣ်က့ၤတၢ်
“ပှၤလၢအကူၣ်ကၤတၢ်သံတၢ်ပှၢ်တဂၤသံလံ” အံၤ ကမ့ၢ်တၢ်သံတၢ်ကစီၣ်အခိၣ်တီလၢအဆီတလဲကွံာ် အဲဖရဲး နိၣ်ဘဲ (Alfred Nobel), ပှၤလၢအဒုးကဲထီၣ် မ့ၣ်ပိၣ် (dynamite) တဂၤ အသးသမူအကျဲသ့ၣ်သ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ကစီၣ်အလံာ်ပရၢ မၤကမၣ်တၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤလၢအသံတဂၤ မ့ၢ်အဝဲၢ်ခွါ လုးဘ့း နိၣ်ဘဲ (Ludvig), ဒီးမ့မ့ၢ် အဲဖရဲး နိၣ်ဘဲ န့ၣ် အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဒံးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ အဲဖရဲး သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲလၢ တၢ်ကသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤအီၤ ဒ်ပှၤတဂၤလၢ အတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်လီၤပျံၤဖးဒိၣ်တမံၤ
လၢအဟံးထီၣ်ကွံာ် သးသမူတဖၣ်န့ၣ်ဒီး, ပာ်လီၤအသးလၢ ကမၤဘူၣ်ကွံာ်အတၢ်ထူးတၢ်တီၤ လီၤဘီလီၤမုၢ်တဖၣ်, ဒ်သိးတၢ်ကသူၣ်ထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လၤကပီၤခိၣ်ဖးဆူ ပှၤလၢအမၤဘျုးမၤဖှိၣ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခိၣ်ဖးလၤကပီၤအံၤ ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ နိၣ်ဘဲ ခိၣ်ဖးလၤကပီၤ (Nobel Prize) န့ၣ်လီၤ.
အပူၤကွံာ်အါန့ၣ်ဒံးအနံၣ်ခံကထိဘျဲၣ်န့ၣ်, ပှၤဒိၣ်စိဒိၣ်ကမီၤတဂၤ အတၢ်အိၣ်မူဆီတလဲအသးန့ၣ်လီၤ. ပှၤယူဒၤဖိ အစီၤပၤ စီၤမနၤရှ့ၤန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤလၢအထီဒါကစၢ်ယွၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအပိာ်ထွဲထီၣ်အခံမ့ၢ်ဝဲလၢ အဘၣ်တၢ်စိာ်မၢကဲကုၢ်အီၤ ဆူဘၤဘူၤလိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ၂…
တၢ်သးခုလၢ အအိၣ်စံာ်အိၣ်ကျၢၤ
ဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်, လၢကီၢ်နီၣ်ဝ့ ဒူသဝီတဖျၢၣ်န့ၣ် ပှၤသဝီဖိတဖၣ် ဆီထီၣ်တၢ်ဒုးနဲၣ်သိလ့ၣ် အတၢ်ပနီၣ်တမံၤ လၢအဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ပှၤခီဂာ်သိလ့ၣ်အကျဲတဖၣ် ဒ်သိးကခီဂာ်ဝဲဒၣ်ကျဲ လၢတၢ်မၤနံၤမၤအ့အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကွၢ်စိမ့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်နံၤတၢ်အ့အပတီၢ်ဖိတဖၣ် လၢ ပှၤခီဂာ်ကျဲလၢ ပှၤမၤနံၤမၤအ့တၢ်တဖၣ်, ဒီးပှၤလၢအထံၣ်ဘၣ်အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, ဒ်သိးကမၤသူၣ်ဖှံ သးညီထီၣ် မုၢ်နံၤတဖၣ် လၢပှၤတဂၤဘၣ်တဂၤအဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. တဖျးမဲာ်အတီၢ်ပူၤ, တၢ်လီၤနံၤလီၤအ့တဖၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ဖုၣ်ကိာ်ဖိလၢ ပှၤသူၣ်အုးသးအုးတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပအိၣ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ, ဒီးတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်အဆူၣ်အကိၤ အကတီၢ်တဖၣ်, လၢအဒုးကဲထီၣ် တၢ်သးဟးဂီၤ, ဒီးတၢ်သူၣ်အုးသးအုးလၢပဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်သးသယုၢ်တၢ်, ဒီးထါစံးထီၣ်ပတြၢၤအါယုၢ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဘၣ်ဒိဆါ ဒ်သိးအံၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, လၢတၢ်အိၣ်အသးကိးမံၤဒဲးအပူၤန့ၣ်, တၢ်လၢအဟဲစိၢ်န့ၢ် တၢ်သးခုလၢအအိၣ်စံာ်အိၣ်ကျၢၤ, လၢအမ့ၢ်-ယွၤအတၢ်အိၣ်ဒီးပှၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံ ဒုးနဲၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၆ န့ၣ် စီၤဒၤဝံး ကွဲးပာ်ဖျါဝဲဒၣ် တၢ်ထံၣ်စိခါဆူညါတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဒီးကစၢ်ယွၤ လီၤထူလီၤယိာ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အတၢ်သံ, ဒီးအတၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤဝံၤအလီၢ်ခံ, ခ့ခါအဆၢကတီၢ်, ပဝဲနၤယၤပှၤလၢအအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်,…
ကစၢ်ယွၤအတၢ်ထံၣ်
ဖဲ ၂၀၁၈ နံၣ်န့ၣ်, တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ် တဲၣ် ဖလ့းပ့ၣ် (TAN FLIPPING) ဒိးန့ၢ်ဝဲ လ့ၣ်ယီၣ်ခီၣ်အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, ဒီးမ့ၢ်လၢအခံခိၣ်အဃံတဲၤဖးအဃိ, ဘၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲကသံၣ်သရၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မၤကွၢ်ဝဲ စံၣ်တံၣ် စကဲၣ် (CT SCAN), ဒ်သိးကဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢအခိၣ် ကအိၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ဧါအကတီၢ်န့ၣ်, ဃုထံၣ်န့ၢ်ဝဲ တၢ်ညၣ်ကိၣ်လိၣ်ဖးဒိၣ်တဖျၢၣ် လၢအခိၣ်နူၣ်အမဲာ်ညါ တကပၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အံၤ မ့ၢ်လၢအထံၣ်အါထီၣ်တၢ်ညၣ်ကိၣ်လိၣ်အဆံးတဖၣ်အဃိ, တုၤဃီၤဝဲလၢ တၢ်ကူဆါယါဘျါ လၢာ်ဆၢလၢာ်ကတီၢ်, ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဆီတလဲ အဃံ အနူၣ်ကံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖလံးပ့ၣ် နာ်ဝဲလၢ “ကစၢ်ယွၤ ပျဲဝဲဒၣ်ယတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဒ်သိးယခိၣ်နူၣ်အညၣ်ကိၣ်လိၣ် ကဘၣ်တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ”.
စီၤပီလူး တဲဘၣ် ပှၤဖံလံးပံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤ စူးကါတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, ဒီးတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်တဖၣ် လၢအလၤကပီၤအဂီၢ်သ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးကဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ဒီတဒၢ ပတံထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်ဆူ ရိမ့ၤအစီၤပၤနံရိၤအမဲာ်ညါ, ဒီးဖဲအဘၣ်အိၣ်ခိးတၢ်အကတီၢ်န့ၣ် ပှၤရိမ့ၤတဖၣ် ဒုးဃာ်စီၤပီလူး လၢဟံၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ကဘၣ်သူၣ်အုးသးအုးတၢ်အလီၢ်န့ၣ်, စီၤပီလူး သူၣ်ခုသးခုဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤပီလူး သူၣ်ခုသးခုကသ့ဝဲဒၣ်ဒ်လဲၣ်? "အဘၣ်တၢ်စၢဃာ်လၢခရံာ်အဃိ- ဖံလံးပံၤ…
တၢ်စံးဆၢတဖၣ် လၢအဟီဒ်အံသၣ်အသိး
ဘၢး (BERT) တီၢ်ထီၣ်လံာ်ပျဲ လၢပှၤပှ့ၤတၢ်သ့ ခီဖျိတၢ်ဟံးန့ၢ်က့ၤ ကျိၣ်စ့အိၣ်ပာ်စၢၤ လၢစ့တၢးန့ၣ်လီၤ. ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်အီၣ်အကျးတဂၤ ဟံးန့ၢ်လံာ်ပျဲဝံၤ ထံၣ်ဝဲတၢ်ကွဲးလၢလံာ်ပျဲအလိၤ, ဒီးသံကွၢ်ဝဲဒၣ် “အိၣ်ခိး, ပှၤစံးဝဲလၢ, 'ယဲဒၣ်အံၤယမ့ၢ်ကျဲ, တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ ဒီးတၢ်မူန့ၣ် မ့ၢ်မတၤတဂၤလဲၣ်. တၢ်ကတိၤလၢအပာ်ဖျါ တၢ်ဆိကမိၣ်အဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.'” ဘၢး သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲလၢ ပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤအံၤ ကတိၤဆၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အတၢ်ကတိၤလၢလံာ်ပျဲအလိၤ, ဖျါဖဲ လံာ်ယိၤဟၣ် ၁၄:၆ အပူၤ, ဘၣ်တၢ်စဲကျံးအီၤလၢ ဘၢး အပှၤခရံာ်ဖိကျိၣ်စ့ခီပနံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၢး အသူၣ်ခုသးခု မ့ၢ်လၢပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤ, အသးအိၣ် သ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဃိ, ဒီးတဲနၢ်ပၢၢ်အီၤလၢ “ပှၤတဂၤအံၤ” မ့ၢ်ပှၤလၢအလုၢ်ထီၣ်အသးသမူ ဒ်သိးကနဲၣ်ဆှၢပှၤဆူ ကစၢ်ယွၤအအိၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး ပှၤဂုၤပှၤဂၤ, ပှၤလၢအတသ့ၣ်ညါ ပတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်နီတမံၤတဖၣ်န့ၣ်, ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ပကစံးဆၢက့ၤအဝဲသ့ၣ်လၢ တၢ်နံၤဘၣ်ဖၣ်လဲ, ဒီးတၢ်စံၣ်ညီၣ်ဃၣ်ပှၤဂၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ၁ပ့း ၃:၁၅ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤပ့းတရူး အတၢ်တၤပှၤ, ဒီးစံးဝဲဒၣ် “ကယဲၢ်ပှၤလၢအသံကွၢ်သုလၢ တၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်လၢသုပူၤအဂ့ၢ်အကျိၤကိးဂၤဒဲးန့ၣ်,…